Rodzic – pracownik, zarówno płci żeńskiej, jak i męskiej, zyskuje w miejscu pracy dodatkowe prawa. Jakie urlopy przysługują pracującym rodzicom? W jakim wymiarze czasowym? Jak się o nie starać? Czy składanie wniosku jest konieczne? Czy pracodawca może odmówić wolnego?

Macierzyński

Matka nie musi składać wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego. Jeżeli w czasie porodu pozostaje w stosunku pracy, taki urlop po prostu jej przysługuje. Ponadto wymiar urlopu nie jest zależny od przepracowanego stażu pracy, jedynie od tego, czy poród jest pojedynczy czy nie.

Wymiar urlopu macierzyńskiego wygląda następująco:

- 20 tygodni w przypadku urodzenia 1. dziecka przy jednym porodzie;

- 31 tygodni w przypadku urodzenia 2. dzieci;

- 33 tygodni w przypadku urodzenia 3. dzieci;

- 35 tygodni w przypadku urodzenia 4. dzieci;

- 37 tygodni w przypadku urodzenia 5. i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu (z wyjątkiem przypadku, kiedy kobieta wykorzysta część urlopu wcześniej). Zaświadczenie ze szpitala o porodzie oraz akt urodzenia dziecka to jedyne dokumenty, które będą wymagane. Mimo tego, że z założenia Kodeks pracy nie zobowiązuje kobiety do złożenia wniosku o podstawowy urlop macierzyński, zwykle pracodawcy ustalają tego rodzaju wymóg (z uwagi na to, że chcą być przygotowani z wyprzedzeniem na planowaną nieobecność w pracy przyszłej mamy). Istnieją także sytuacje, kiedy taki wniosek jest obowiązkowy. Kobieta ma prawo do co najmniej 2. tygodni urlopu przed planowaną datą porodu. Jeśli pracująca ciężarna chciałaby skorzystać z urlopu macierzyńskiego jeszcze przed porodem, musi złożyć odpowiedni wniosek w tej sprawie (wniosek złożony u pracodawcy ustnie bądź pisemnie z dołączonym zaświadczeniem od lekarza prowadzącego ciążę i wskazaniem na planowaną datę porodu). Co ważne, pracodawca ma obowiązek udzielić wnioskowanego urlopu we wskazanym przez kobietę terminie (urlop przed porodem może być dłuższy niż przewidywane 2 tygodnie, ale nie może być krótszy).

Podobnie jeśli chodzi o dodatkowy urlop macierzyński. Od 2010 r. matka ma prawo do takiego dodatkowego urlopu, a w pewnych wypadkach może skorzystać z niego także ojciec. Może być on wykorzystany jedynie bezpośrednio po urlopie podstawowym i musi obejmować okres co najmniej jednego pełnego tygodnia (pracownik z pracodawcą mogą jednak ustalić, że dodatkowy urlop macierzyński zostanie wykorzystany w innym (ale nieodległym) terminie. Wniosek o dodatkowy urlop macierzyński należy złożyć najpóźniej 7 dni przed jego planowanym rozpoczęciem. Mimo, że urlop taki to wyłącznie decyzja matki, pracodawca także i w tym wypadku nie może jej odmówić. Istnieją przykładowe wzory tego rodzaju wniosków, jednak zwykle pracodawca posiada wzór obowiązujący w danym zakładzie pracy.

Tacierzyński

Istnieje możliwość częściowej rezygnacji kobiety z urlopu macierzyńskiego (tzw. urlop tacierzyński) na rzecz ojca dziecka. Pracująca matka, będąca na urlopie macierzyńskim przez co najmniej 14 tygodni, ma prawo „oddać” pozostałą części tego urlopu ojcu. W takiej sytuacji pracownica jest zobowiązana do zgłoszenia pracodawcy w formie pisemnego wniosku swojej decyzji najpóźniej na 7 dni przed planowanym powrotem do pracy. Wcześniej jednak ojciec składa wniosek do swojego pracodawcy o udzielenie mu urlopu macierzyńskiego (tzw. macierzyński). W dokumencie takim pracownik musi wskazać termin planowanego rozpoczęcia korzystania z części urlopu macierzyńskiego, który to przysługuje mu bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu przez jego partnerkę.

Ponadto ojciec dołącza do wniosku zaświadczenie, w którym wykazuje, że matka dziecka korzystała z przysługującego jej urlopu co najmniej 14 tygodni po porodzie, a także oświadczenie matki dziecka, że rzeczywiście rezygnuje ona z reszty urlopu. Pracodawca nie może odrzucić wniosku. Ponadto jest zobowiązany do wystawienia zaświadczenia, które potwierdza termin wskazany przez pracownika we wniosku, po to aby matka dziecka mogła w 7-dniowym terminie złożyć owe zaświadczenie swojemu pracodawcy razem z wnioskiem o rezygnacji z części swojego urlopu.

Ojcowski

W przeciwieństwie do urlopu macierzyńskiego - urlopu ojcowskiego udziela się na pisemny wniosek ojca. Wniosek taki pracownik musi złożyć w okresie nie krótszym niż 7 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Pracodawca nie ma prawa odmówić pracownikowi udzielenia takiego urlopu, dlatego wniosek jest równoznaczny z oświadczeniem przejścia na urlop. Pracownik ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni do ukończenia przez dziecko drugiego roku życia. Ojciec może wykorzystać urlop zarówno w czasie korzystania z urlopu przez matkę dziecka, jak też po wykorzystaniu przez nią swojego urlopu. Wymiar urlopu ojcowskiego jest stały, bez względu na liczbę urodzonych dzieci.

Wychowawczy

Taki urlop jest bezpłatny, trwać może do 3. lat, a można go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 4. roku życia. Przysługuje w momencie, kiedy pracująca matka legitymuje się co najmniej 6-miesięcznym stażem pracy. Można go podzielić na 4 części, ale należy pamiętać, że na każdą część urlopu wychowawczego należy przygotować osobny wniosek. W tym wypadku, aby uzyskać możliwość urlopu należy złożyć pisemny wniosek 2 tygodnie przed datą rozpoczęcia urlopu. Wychowawczy to nie tylko urlop dla kobiet. Wniosek złożyć może także ojciec dziecka. Istnieje ponadto możliwość wspólnego korzystania z urlopu wychowawczego, ale jedynie w okresie nieprzekraczającym 3. miesięcy.

Jeżeli rodzic (ale też prawny opiekun dziecka) spełnia warunki formalne i  złoży właściwie przygotowany wniosek wraz z wymaganymi dokumentami, pracodawca nie może odmówić mu udzielenia urlopu. Wniosek powinien zawierać następujące informacje: okres, na jaki ma być udzielony urlop wychowawczy; okres urlopu wychowawczego, który został dotychczas wykorzystany na dane dziecko; dane dziecka — imię, nazwisko i datę urodzenia; dane wnioskodawcy; dane zakładu pracy udzielającego urlopu; pisemne oświadczenie drugiego z rodziców dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wymieniony we wniosku.

Dwa dni opieki nad dzieckiem zdrowym

Każdemu pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu każdego roku kalendarzowego zwolnienie z pracy na 2 dni (z zachowaniem prawa do wynagrodzenia za ten czas). Warto wiedzieć, że prawo to przysługuje jednemu z rodziców (jak je wykorzystać decydują sami rodzice, mogą np. podzielić się w ten sposób, aby każdemu z nich przysługiwał jeden dzień wolnego).

Także wymiar wolnego zależy od rodziców - zwolnienie może zostać udzielone jednorazowo lub w odstępach czasowych (a więc po jednym dniu). W celu uaktywnienia tego prawa, pracownik musi na początku każdego roku złożyć w miejscu pracy oświadczenie o przysługujących  mu uprawnieniach rodzicielskich i chęci skorzystania z takiego zwolnienia.

Agata Cygan